عدم تحمل لاکتوز

مقاله ای درباره عدم تحمل لاکتوز
 

کلمات کلیدی: شیر، عدم تحمل لاکتوز، آنزیم لاکتاز.

◀️ ویدئو شیر  بدون لاکتوز

◾️مقدمه

درحالی که كربوهيدرات­ها قسمت مهمي از رژيم غذايي ما را تشكيل مي­دهند، لاكتوز فقط 10% كربوهيدرات رژيم غذايي بالغين را تشكيل مي­دهد[1]. عدم تحمل لاكتوز يك عدم توانايي در متابوليسم لاكتوز، قندي كه در شير و ديگر فراوردههاي لبني يافت مي شود، مي باشد[1،2،3و4]. لاکتاز، آنزیمی است که در بدن ما فقط در روده­ی کوچک تولید می­شود و وجود این آنزیم در بدن جهت هضم لاکتوز ضروری می­باشد. مردمی که لاکتاز کافی تولید نمی­کنند، دچار کمبود لاکتاز بوده و قادر به هضم لاکتوز نیستند[5].

◾️تاریخچه

عدم تحمل لاكتوز به همراه اسهال مزمن در اطفال شيرخوار اولين بار توسط دوراند در 1958 توصيف شد و در همان سال هولزل و همكاران سوء جذب لاكتوز را علت اسهال بيماران دانستند و استفاده از تست تحمل لاكتوز در سوء جذب موقت دي ساكاريدها در زمان اسهال اطفال شيرخوار در سال 1962 نشان داده شد. درسال 1963 اولين مشاهده سوء جذب لاكتوز در بالغين شرح داده شد[1و6].

◾️علت

اگر لاکتاز کافی جهت هضم لاکتوز موجود در غذا وجود نداشته باشد، لاکتوز در روده باقی مانده و منجر به نگهداری آب توسط روده­ی کوچک می­گردد. در نتیجه معمولاً 30 دقیقه پس از خوردن غذای حاوی لاکتوز، فرد ممکن است نفخ و دردهای شکمی را تجربه کند[5]. دي ساكاريدها قادر به جذب و عبور از ديواره ي روده كوچك به داخل جريان خون نمي باشند، در نتيجه در غياب لاكتاز، لاكتوز موجود در غذای مصرف شده، دست نخورده باقي مانده و وارد روده ي بزرگ مي شود. فعاليت باكتري هاي روده اي سريعاً باعث متابوليسم لاكتوز شده و در نتيجه ي تخمير مقدار فراواني گاز توليد مي شود (مخلوطي از هيدروژن، دي اكسيد كربن و متان). در اين صورت، يك سري دردهاي شكمي را كه شامل انقباض عضلات شكم، نفخ شكم مي باشد حاصل مي كند[1].

◾️علائم

علائم باليني اساسي شامل حالت تهوع، انقباض عضلات، نفخ، اسهال و باد شكم بستگي به وسعت و شدت عدم تحمل لاكتوز دارد[5و1،2،3،4].

عدم تحمل لاکتوز به سه دسته­ی زیر تقسیم بندی می­شود:

1)  عدم تحمل لاكتوز اوليه ← زماني اتفاق مي­­افتد كه يك نوزاد در جوامعي كه مصرف فراورده هاي لبني در آن ها شايع نيست از شير مادر گرفته شود. اين حالت در بسياري از جوامع آسيايي و آفريقايي رخ مي دهد[1].

2)  عدم تحمل لاكتوز ثانويه  ←   ناشي از بيماري هاي روده اي است كه توسط انگل هاي روده اي، بيماري سيلياك، جراحی یا تابش تشعشعات مي باشد. زمانی که آسیب سلول­های روده بهبود یافت، این سلول­ها توانایی تولید لاکتاز را مجدداً باز می­یابند. در مواردی توليد آنزيم لاكتاز ممكن است كه بصورت دائمي قطع شود[1و 5].

3) كمبود ذاتي آنزيم لاكتاز   ←   يك اختلال ژنتيكي كه از توليد آنزيماتيكي لاكتاز جلوگيري مي كند و در شيرخواران در بدو تولد تشخيص داده مي شود[1]. این نوع عدم تحمل لاکتوز به ندرت مشاهده می­شود[5].

تعداد زيادي از افرادی كه مشكلاتي را در ارتباط با مصرف لاكتوز گزارش كرده اند دچار عدم تحمل لاكتوز نيستند[1]. عدم تحمل لاکتوز تحت تأثیر سن و عوامل ژنتیکی می­باشد و با افزايش سن افزايش مي يابد[4].

◾️تست هاي معمول در تشخيص عدم تحمل لاكتوز

    ✔️تست عدم تحمل لاكتوز 2. تست تنفس هيدروژن
    ✔️تست اندازه گيري اسيديته ادرار 4. تست ميكروسكوپي بافت زنده
    ✔️تست عدم تحمل لاکتوز ← ابتدا يك نمونه خوني از بيمار گرفته مي شود. اين نمونه خوني از نوك انگشت بيمار جهت اندازه گيري قند خون گرفته مي شود. يك محلول از شير به بيمار خورانده مي شود. اگر بيمار قادر به شكستن قند شير باشد، پس از يك ساعت ميزان قند خون يبمار افزايش مي يابد. اگر سطح قند خون افزايش نيافت نشانه ي اين است كه لاكتوز به گلوكز و گالاكتوز شكسته نشده است.
    تست تنفس هیدروژن ← معمولاً به بيمار توصيه مي شود كه قبل از تست از مصرف غذاهاي سبوس دار جهت رسيدن به كمترين سطح هيدروژن در تنفس جلوگيري كند. يك نمونه اوليه از تنفس بيمار گرفته مي شود. و پس از آن محلولي از شير به بيمار خورانده مي شود. پس از آن مقدار هيدروژن تنفس در فواصل 30-15 دقيقه تا 2 ساعت اندازه گيري مي شود. در صورتي كه ميزان هيدروژن در تنفس بيمار بصورت معني داري افزايش نيابد، بدن فرد قادر به هيدروليز لاكتوز مي باشد. در صورت عدم هيدروليز لاكتوز، متابوليسم آن توسط باكتري هاي روده بزرگ اتفاق افتاده و ميزان گاز هيدروژن افزايش مي يابد. تست در مورد گاز دي اكسيد كربن نيز انجام مي گيرد.
    تست اندازه گیری اسیدیته ادرار ← از آنجايي كه انجام تست هاي ديگر در مورد نوزادان مشكل و غير ممكن است از اين تست در تشخيص عدم تحمل لاكتوز در نوزادان بكار مي­رود. با توجه به اينكه باكتري هاي روده ي بزرگ علاوه بر توليد گاز، توليد اسيد لاكتيك و ديگر اسيدها را مي كنند اين تركيبات را مي توان در ادرار نوزادان تشخيص و پي به وجود يا عدم وجود عدم تحمل لاكتوز در آن ها برد.
    تست میکروسکوپی بافت زنده ← این روش در موارد خاص می­باشد که در آن بطور مستقیم از روده­ی بیمار نمونه­برداری صورت می­گیرد[1،5،7،8و9].

◾️تفاوت عدم تحمل لاكتوز و آلرژي غذايي ناشي از شير

    آلرژی به شیر به علت آلرژی به پروتئین‌های شیر رخ می‌دهد، در حالیکه عدم تحمل لاکتوز مربوط به عدم توانایی تجزیه لاکتوز در دستگاه گوارش است. 2. آلرژی به شیر در اغلب موارد در نوزادان، در حالیکه عدم تحمل لاکتوز در سنین بالاتر دیده می‌شود. 3. آلرژی به شیر نه تنها بر دستگاه گوارش اثر می‌گذارد، بلکه پوست و دستگاه تنفس را نیز مبتلا می‌کند. عدم تحمل لاکتوز عمدتاً دستگاه گوارش را دچار می‌کند و باعث علائمی مانند نفخ و اسهال می‌شود. 4. آلرژی به شیر می‌تواند حیات را تهدید ، اما عدم تحمل لاکتوز گرچه آزارنده است ولی خطرناک نیست[5و10].

◾️نحوه ي كنترل عدم تحمل لاكتوز

تاکنون هیچ روش و  متالوژی جهت تولید لاکتاز مقاوم حاصل نشده است. بردنیر و هارگرو چهار اصل و قاعده در این مورد پیشنهاد داده­اند:

    جلوگيري از مصرف رژيم هاي غذايي حاوي لاكتوز، 2. استفاده از جانشين ها جهت جايگزيني و جذب تركيبات مغذي، 3. تنظيم كلسيم جذب شده، 4. استفاده از جانشين هاي آنزيمي[1].

به طور عمده لاكتوز در دو دسته ي بزرگ از مواد غذايي حضور دارد

    فراورده های لبنی

فراورده­های لبنی عمده شامل شیر، پنیر، ماست، کره، خامه ترش، بستنی، کفیر و نوشیدنی­های لبنی می­باشد[1]

ارزش تغذیه­ای فراورده­های لبنی

پیش­گیری از مصرف شیر جهت پیشگیری از علائم عدم تحمل لاکتوز می­تواند منجر به کمبود کلسیم در رژیم غذایی شود. فراورده­های لبنی مهمترین منبع کلسیم در رژیم غذایی انسان هستند. کلسیم جهت ساختن استخوان­های قوی، دندان و دیگر نقش­های حیاتی در بدن، مورد نیاز است. لاکتوز، جذب کلسیم، فسفر، منیزیم و روی را افزایش می­دهد. پروتئین شیر دارای کیفیت بالا بوده و غنی از ویتامین محلول در آب ریبوفلاوین می­باشد. دیگر ویتامین­ها و مواد معدنی نیز در شیر به میزان کمتری یافت می­شود[5].

جدول 2. مثال­هايي از سطح لاكتوز در فراورده­هاي لبني مختلف[1]
محصول لبنی    میزان لاکتوز( گرم)
ماست ساده و کم چرب، 240 میلی لیتری    5
شیر، کم چرب، 240 میلی لیتری    11
پنیر سوئیسی، 28 گرم    1
بستنی، 120 میلی لیتر    6
پنیر کاتیج120،  میلی لیتر    3-2

 

◾️فراورده هاي لبني مناسب تر براي افراد مبتلا به عدم تحمل لاكتوز

1)  شير پرچرب ← چربی موجود در شیر، تخلیه معده را به تاخیر انداخته و در نتیجه لاکتوز موجود در شیر به تدریج وارد روده خواهد شد.

2) شیرکاکائو ← کاکائوی اضافه شده به شیر فعالیت آنزیم لاکتاز را افزایش، فعالیت باکتری های ایجاد کننده ی گاز در اثر تخمیر لاکتوز را مهار، تخلیه ی معده را کند و درنتیجه باعث تحمل بهتر شیر در این بیماران شود.

3) ماست ←  ماست به دلیل دارا بودن باکتری های اسید لاکتیکی، بهتر از شیر در این افراد پذیرفته می شود. به علاوه ماست، ترشح اسید معده را تنظیم و منجر به تحریک سلول های ترشح آنزیم لا کتاز روده می شود. ماست به دلیل این که نیمه جامد است دیرتر معده را ترک می کند و به تحمل بهتر ماست نسبت به شیر کمک می کند[4].

    نوشیدنی­های لبنی ← از جمله­ی این نوشیدنی­ها می­توان به نوشیدنی­های میوه­ای آب پنیر و آب ماست اشاره کرد که علاوه بر داشتن بیش از 60 تا 90٪ مواد شیر، دارای لاکتوز کمتری می­باشد[11و12].
    فراورده های غیر لبنی

زماني كه در برچسب محصولات واژه هايي نظير لاكتوسرم، آب پنير، پودر شير خشك و غیره بكار رفته است، لاكتوز در آن محصولات نيز حضور دارد. در واقع لاكتوز به عنوان يك افزودني تجاري محسوب مي شود كه جهت طعم دهي، بهبود بافت و خصوصيات چسبندگي استفاده مي شود. در غذاهايي نظير گوشت فرايند شده (سوسيس ها، هات داگ ها و غیره)، پودر آب گوشت، مارگارين، غلات صبحانه، چيپس سيب زميني، فراورده­های نانوایی و قنادی، دسرهای منجمد، محصولات فوری مانند قهوه­ی فوری، ميوه هاي خشك شده، داروها، غذاهاي آماده، جايگزين هاي غذايي ( سوپ ها)، مكمل هاي پروتئيني حضور دارد[1و5].

◾️محصولات مشتق شده

محصولاتي با لاكتوز پايين يا بدون لاكتوز در صنايع لبني جهت مصرف افراد مبتلا به عدم تحمل لاكتوز ايجاد شده است. شير بدون لاكتوز با عبور شير از آنزيم هاي تثبيت شده بر روي يك حامل توليد مي گردد. در فنلاند محصولات داراي برچسب هیلا[1] داراي لاكتوز هيدروليز شده مي باشند. در روشي ديگر از باكتري هايي مانند لاكتوباسيلوس اسيدوفيلوس جهت تخمير شير استفاده مي كنند مانند همان روشي كه در ماست بكار مي رود. شيرهاي گياهي و مشتقات آن منابعي اند كه صد در صد عاري از لاكتوزاند ( شير سويا، شير برنج، شير بادام، شير فندق، شير پسته، شير جو، شير شاهدانه و غیره)[1].

◾️مكمل هاي جايگزين لاكتاز

مكمل هاي آنزيمي لاكتوز همانند آنزيم لاكتاز توليدي در روده ي كوچك انسان توسط قارچ جنس آسپرژيلوس توليد مي شود. آنزيم هاي  بتاگالاكتوزيداز در فرم قرص  در دزهاي مختلف بدون هيچ تجويزي در كشورهاي مختلف در دسترس است. اين آنزيم در محيط اسيدي مانند شرايطي كه در روده ي انسان يافت مي شود به خوبي عمل مي كند. متأسفانه اسيد زياد اين آنزيم را دناتوره مي كند. در نتيجه در يك معده ي خالي نبايد مورد استفاده قرار بگيرد. همچنين اگر آنزيم به موقع به روده ي كوچك نرسد بي اثر مي شود. اين آنزيم توسط مخمرهاي جنس كلايورومايسس نيز توليد مي شود. آنزيم توليدي توسط اين مخمر به زمان طولاني جهت عمل كردن نياز دارد و در محيط اسيدي ملايم نيز نابود مي شود. اين نوع نسبت به آنزيم توليدي توسط آسپرژيلوس كمتر معمول و جهت توليد محصولات با لاكتوز كم به كار مي رود. مكمل هاي آنزيمي لاكتاز مزيتي نسبت به عدم مصرف فراورده هاي لبني دارند كه ديگر نيازي به استفاده از كلسيم و فراهم آوردن كلسيم كافي بويژه در كودكان نمي باشد[1و5].

◾️ نتیجه گیری

امروزه روش­های مختلفی برای استفاده­ی افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز از محصولات لبنی حاصل شده است و ابداع روش­های جدیدتر نیازمند تحقیقات بیشتر در این زمینه می­باشد.

◾️فهرست منابع

    lactose intolerance. Wikipedia, the free encyclopedia. 9 March 2009.

2) Bowen, R., Lactose Intolerance (Lactase Non-Persistence). Pathophysiology of  the Digestive System. Colorado State University. 2006.

    Improved lactose digestion and intolerance among African-American adolescent girls fed a dairy-rich diet. Journal of the American Dietetic Association. 2000. 02-03.
    Sandra Bastin, M.N.S., lactose intolerance. Coopérative extension service, University of Kentucky. 1997.
    Tuula H. Vesa, Marteau, P. and Korpela R., lactose intolerance. Journal of the American College of Nutrition, 2000. 19(2): 165-175.
    فیروز اژیه، حسین الیاسی. عدم تحمل لاکتوز، پایان نامه­ی دریافت درجه­ی فوق تخصص، دانشکده­ی علوم پزشکی شهید بهشتی، 1372

7) Carroccio A, Montalto G, Cavera G, Notarbatolo A . 1998. Lactose intolerance and self-reported milk intolerance: relationship with lactose maldigestion and nutrient intake. Lactose Deficiency Study Group. J Am Coll Nutr 17 (6): 631–6.

8) Heyman, M. B., 2006.  Lactose intolerance in infants, children and adolescents.  American Academy of Pediatrics, 118 (3): 1279-1286.

9) Rusynyk RA, Lactose intolerance. J Am Osteopath Assoc. 2001. 101: 2-10.

    Ross G. and Bennett L. E., Cow’s Milk Allergy: A Complex Disorder. Journal of the American College of Nutrition. 2005. 24(6): 582–591
    McGee, H. They Do the Work, You Reap the Yogurt. The Curious Cook. 2009.
    Mathur B. N. and SHAHANI K. M., Use of Total Whey Constituents for Human Food, J Dairy Sci. 1979. 62: 99-105.